Kompulsywne objadanie się (BED) – wyzwanie dietetyczne i psychologiczne

Kompulsywne objadanie się (ang. binge eating disorder, BED) to najczęściej występujące zaburzenie odżywiania na świecie. W przeciwieństwie do bulimii, u osób z BED nie pojawiają się zachowania kompensacyjne, takie jak wymioty czy nadmierne ćwiczenia. W praktyce oznacza to, że objadanie się prowadzi do nadwagi i otyłości, a z czasem także do chorób przewlekłych.

Z perspektywy dietetyki BED to nie tylko problem „nadmiaru kalorii”, ale złożone zaburzenie, które łączy fizjologię, psychikę i środowisko społeczne.

Jak często występuje?

Szacuje się, że 2–3% populacji ogólnej cierpi na kompulsywne objadanie się.

• roczna częstość: 1,6% kobiet i 0,8% mężczyzn

• kobiety chorują częściej, nawet 60% przypadków to kobiety

• pierwsze objawy najczęściej pojawiają się w wieku nastoletnim lub we wczesnej dorosłości

W Polsce zjawisko to coraz częściej diagnozuje się u osób w średnim wieku z nadwagą i otyłością. Badania z lat 2023–2024 podkreślają silny związek między stresem, negatywnymi emocjami a objadaniem się – jedzenie staje się mechanizmem regulacji nastroju.

Czynniki ryzyka

Rozwój BED jest związany z wieloma nakładającymi się czynnikami:

• stres, traumy, niska samoocena

• presja społeczna i rodzinne wzorce żywieniowe

• współwystępujące zaburzenia psychiczne (depresja, lęki)

• otyłość, która jest zarówno skutkiem, jak i czynnikiem nasilającym problem
  

Jak wygląda kompulsywne objadanie się? ,,Błędne koło”

Kompulsywne objadanie się nie jest pojedynczym epizodem, lecz procesem, który często przybiera formę błędnego koła. Mechanizm ten wygląda zwykle w podobny sposób:

To błędne koło sprawia, że osoba z BED stopniowo traci kontrolę nad jedzeniem, a każdy kolejny napad utrwala nawyk emocjonalnego reagowania za pomocą pokarmu.

Skutki zdrowotne

Fizyczne: otyłość, cukrzyca typu 2, nadciśnienie, choroby serca.

Psychiczne: poczucie winy i wstydu, izolacja społeczna, depresja.

Dla dietetyka oznacza to konieczność holistycznego podejścia – sama dieta redukcyjna bez wsparcia psychologicznego rzadko daje trwałe efekty.

Neurobiologia BED – rola dopaminy

Badania wskazują, że kompulsywne objadanie się jest związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nagrody:

• układ mezolimbiczny (jądro półleżące, prążkowie) wykazuje nadaktywność wobec jedzenia

• dopamina zwiększa motywację do jedzenia i osłabia kontrolę impulsów

• osoby z BED reagują na jedzenie podobnie jak mózg osoby uzależnionej na bodziec nagradzający

• istnieją również powiązania genetyczne (m.in. warianty receptorów dopaminy D2)
  

Schemat neurologiczny przedstawiający, jak działa mózg podczas napadów kompulsywnego objadania się — uwzględnia obszary związane z przyjemnością (np. mesolimbiczna ścieżka dopaminowa, jądro półleżące) oraz rozwój nawyków jako reakcji na stres.

ADHD a kompulsywne objadanie się

Coraz więcej badań potwierdza, że BED i ADHD dzielą wspólne mechanizmy neurobiologiczne:

• zaburzenia kontroli impulsów i regulacji dopaminy

• impulsywność zwiększająca ryzyko napadów

• nawet 30% osób z BED ma ADHD, a dzieci z ADHD częściej wykazują utratę kontroli nad jedzeniem

Z perspektywy dietetyki oznacza to, że część pacjentów wymaga współpracy interdyscyplinarnej – z psychologiem, psychiatrą i lekarzem.

Głos pacjentów

Historie osób z BED pokazują, że za każdym przypadkiem kryje się cierpienie emocjonalne i poczucie bezradności. Typowe są napady jedzenia w ukryciu, szybkie spożywanie dużych ilości pokarmu, a potem silne poczucie winy. Wielu pacjentów podkreśla, że przełomem było uświadomienie sobie, że to nie „brak silnej woli”, ale choroba, która wymaga leczenia i wsparcia.

Co może pomóc?

• Terapia psychologiczna – szczególnie terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

• Wsparcie społeczne – rozmowa z rodziną, przyjaciółmi, grupy wsparcia

• Budowanie zdrowych nawyków żywieniowych – regularne posiłki, unikanie głodówek i restrykcji

• Zamiana strategii radzenia sobie ze stresem – aktywność fizyczna, techniki relaksacyjne, dziennik emocji

• Życzliwość wobec siebie – akceptacja, że BED to zaburzenie wymagające leczenia
  

Podsumowanie

Kompulsywne objadanie się to poważne wyzwanie dietetyczne i psychologiczne. Dotyczy milionów ludzi na świecie – w tym coraz większej grupy w Polsce. Wymaga połączenia pracy nad odżywianiem, psychiką i stylem życia. Dietetyk pełni tu rolę nie tylko doradcy żywieniowego, ale też osoby wspierającej pacjenta w procesie zdrowienia.

BED nie jest kwestią słabej woli – to zaburzenie, które można skutecznie leczyć. Im szybciej zostanie rozpoznane, tym większa szansa na poprawę zdrowia fizycznego i psychicznego.