Nikiel jest wszechobecnym metalem występującym w jądrze Ziemi, a także w glebie, wodzie i powietrzu. Stopy metali zawierające nikiel są powszechne w większości krajów uprzemysłowionych i można je znaleźć w codziennych przedmiotach, takich jak biżuteria, paski do zegarków, klamry do pasków, zatrzaski, garnki i monety. Alergia na nikiel jest najczęstszą alergią na metale i jest on najczęstszym alergenem kontaktowym. Obecnie więcej przypadków tej nietolerancji spotyka się u kobiet. W badaniach wykonywanych w latach 2001-2014, największymi źródłami niklu była biżuteria, żywność oraz przedmioty osobistego użytku takie jak zapalniczki czy akcesoria do telefonów. W 1994 r Unia Europejska zatwierdziła dyrektywę, która doprowadziła do zmniejszenia występowania niklu w wielu krajach europejskich. W pełni wprowadzono ją w 2001 r. Nadal jednak notowane są nadużycia i limit niklu w pewnych produktach jest przekraczany, w szczególności w biżuterii importowanej.

Objawy alergii na nikiel

Zapalenie skóry wywołane niklem zostało zauważone jako choroba zawodowa na rękach u mężczyzn zajmujących się nakładaniem powłok niklowych pod koniec XIX wieku. Ze względu na rozwój technologiczny i poprawę warunków pracy, w tym higieny, doszło do spadku liczby przypadków tej alergii w środowisku pracy. Obecnie alergia zawodowa na nikiel jest opisywana głównie w środowisku przemysłowym, u pracowników budowlanych oraz w sektorach usług i opieki zdrowotnej.

Klasycznym objawem nadwrażliwości na nikiel jest alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, czyli choroba zapalna skóry wywołana przez limfocyty T. W przypadku ogólnoustrojowej reakcji, może dojść także do wystąpienia objawów żołądkowo-jelitowych. Obejmuje głównie objawy takie jak nudności, zgaga, wzdęcia, bóle brzucha, biegunki i zaparcia. Taki obraz kliniczny, który łączy w sobie objawy zarówno skórne, żołądkowo-jelitowe oraz oddechowe, określa się jako systemiczny zespół alergii na nikiel (SNAS). Uważany jest on za nagły stan alergiczny, związany z rozregulowaniem układu odpornościowego.

U osób z alergią na nikiel mogą pojawić się następujące objawy, w zależności od ich wrażliwości na ten metal:

dobrze odgraniczona od reszty ciała, rumieniowata, grudkowata wypryskowa blaszka w miejscu kontaktu z niklem;
w ostrym stanie mogą występować pęcherze i sączenie ropy z pęcherzy;
sucha, łuszcząca się i popękana skóra;
wysypka skórna (najczęstsza lokalizacja przy pępku);
świąd i intensywne swędzenie;
lichenizacja, czyli zapalne zgrubienie skóry;
inne ogólnoustrojowe objawy - żołądkowo-jelitowe, oddechowe, neurologiczne.

Jak zdiagnozować alergię na nikiel?

Alergię kontaktową na nikiel diagnozuje się w testach alergicznych – naskórkowych testach płatkowych. Polega on na umieszczeniu siarczanu niklu w nośniku lub w bezpośrednim kontakcie ze skórą na 48 godzin, a następnie zbadaniu skóry pod kątem miejscowej reakcji po 72 godzinach. Jeśli po badaniu występuje rumień, grudki lub też widoczne są pęcherze stwierdza się nadwrażliwość na nikiel.

Alergia na nikiel jest też łatwa do zdiagnozowania przez lekarza, jeśli objawy występują po styczności z przedmiotem uwalniającym nikiel np ze sprzączką z paska, kolczykami czy zegarkiem. Zwyczajowo występuje charakterystyczna wysypka i zaczerwienienie, które wystarczają do postawienia diagnozy.

Jak postępować w przypadku zdiagnozowanej alergii na nikiel?

Przede wszystkim, na samym początku najważniejsze jest usunięcie obiektu źródłowego, który powodował reakcję alergiczną – jeśli oczywiście wiemy, co nim było. Jest to najskuteczniejsza i najszybsza metoda w terapii alergii na występujące objawy. W przypadku wystąpienia objawów alergii w środowisku pracy np. w przemyśle, konieczne jest zastosowanie środków ochrony na dłonie, aby nie miały one styczności z produktami zawierającymi nikiel.

Kolejnym krokiem jest wdrożenie diety niskoniklowej, która będzie niwelować objawy ogólnoustrojowe.

Istotne jest zachowanie higieny, przede wszystkim dłoni, które mają największą styczność z niklem. Warto zadbać o dobre nawilżenie skóry, aby zapobiec pęknięciom. Należy unikać drapania pęcherzy czy krostek, które się pojawiły, ponieważ zwiększa to ryzyko infekcji. W przypadku silnej wysypki, pęcherzy lub innych objawów skórnych warto zgłosić się do dermatologa lub kosmetologa, aby przypisał odpowiednio dobrane kremy, maści bądź leki.

W przypadku wystąpienia SNAS, dobrze może sprawdzić się także wprowadzenie probiotyków, po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem i dobraniu odpowiednich szczepów probiotycznych.

W jakich produktach spożywczych znajduje się nikiel?

Nikiel można znaleźć przede wszystkim w produktach pochodzenia roślinnego. Nie oznacza to jednak, że w produktach odzwierzęcych nie może się on pojawić. Osoby uczulone powinny unikać produktów spożywczych, które zawierają dużo zawartość tego metalu, takich jak kakao, czekolada, płatki owsiane i wiele innych produktów zbożowych, różne orzechy i nasiona roślin strączkowych. Niską zawartość niklu zawierają m.in produkty mleczne, owoce i mięso.

Aby ułatwić stosowanie się do diety, dla osób z alergią na nikiel, przygotowałyśmy dokładną listę produktów dozwolonych i niedozwolonych, którą znajdziesz do kupienia na naszej stronie: link. Tabela zawiera ponad 300 produktów i jest przeznaczona dla osób, które mają nadwrażliwość na ten alergen. Niektóre produkty w tabeli dozwolone są w ograniczonych ilościach i zostały oznaczone kolorem żółtym. Miara zapisana obok produktu oznacza maksymalną ilość, jaką można zjeść w jednej porcji. Następną porcję można zjeść po upływie 3-4 godzin. Produkty oznaczone na kolor czerwony powinny zostać wykluczone z diety niskoniklowej do czasu ustąpienia objawów, a następnie stosowane z umiarem, aby objawy nie nawróciły.

Odpowiednie naczynia, sztućce i opakowania

Nikiel występuje nie tylko w żywności, ale także w produktach codziennego użytku, w glebie oraz wodzie. Nikiel jest jednym z elementów, który występuje w stali nierdzewnej w różnych ilościach. W naczyniach kuchennych najczęściej stosuje się stal nierdzewną 18/10 (18% chromu i 10% niklu). Warto zaznaczyć, że kwaśne pH produktów spożywczych zwiększa uwalnianie metalu ze stali nierdzewnej, co oznacza że gotowanie/krojenie np pomidorów lub dodatek cytryny będzie zwiększał zawartość niklu w gotowej potrawie. W badaniach laboratoryjnych na przestrzeni lat, zauważa się różne ilości przenikania niklu w żywności. Nie wszystkie badania wykonywane w laboratorium mają przełożenie na domowe warunki. Natomiast w tych badaniach, które wydają się jak najbardziej przypominać gotowanie w kuchni w domu, wskazuje się na nieszkodliwe ilości (dla osób niskowrażliwych) niklu w żywności. W przypadku niektórych produktów spożywczych, zauważa się także przenikanie niklu z puszek i pojemników do żywności, w związku z czym zaleca się ograniczanie lub całkowite wykluczenie żywności w puszkach i/lub przechowywania w metalowych pojemnikach.

Mimo to, u osób bardzo wrażliwych na nikiel zaleca się stosowanie takich naczyń jak:

wyroby ceramiczne nieglazurowane;
naczynia z melaminy;
sztućce i naczynia z metali szlachetnych.

Ważne jest także dokładne mycie warzyw i owoców, które na swojej powierzchni mogą zawierać nikiel pochodzący z gleby i/lub nawozów.

Piercing, implanty i inne produkty wywołujące objawy alergii na nikiel

Piercing jest uznawany za jedno z głównych źródeł narażenia na alergię na nikiel. Wiele badań, w tym analiza z 2017 r, wykazały, że u ponad 24% osób z przekłuciami występują objawy związane z alergią kontaktową w porównaniu do 9,6% osób bez piercingu. Wykazano, że im więcej przekłuć tym większy jest stopień wrażliwości na nikiel – 14,3% przy 1 przekłuciu w porównaniu do 34,0% przy ≥ 5 przekłuciach. Dla osób, które mają alergię kontaktową na nikiel zaleca się, aby nosiły biżuterię wykonaną ze stali nierdzewnej chirurgicznej, z platyny lub srebra próby 925. Jeśli wybierasz żółte złoto, warto pamiętać, że niższe próby mogą zawierać domieszkę niklu. Należy również unikać białego złota. Dodatkowo, lepiej zrezygnować z biżuterii pozłacanej, ponieważ z czasem warstwa złota może się zetrzeć, odsłaniając bazowy metal, który może zawierać nikiel.

Urządzenia medyczne, w tym implanty także mogą powodować pojawienie się objawów związanych z alergią na nikiel. Odnotowano przypadki kontaktowego zapalenia skóry wewnątrz i na zewnątrz spowodowanego niklem, po wykorzystaniu urządzeń medycznych, takich jak sprzęt kardiologiczny, implanty ortopedyczne, materiały neurochirurgiczne oraz implanty stomatologiczne. Przy dużym nasileniu objawów, usunięcie implantów jest konieczne.

Nikiel w przeprowadzanych badaniach był obecny także w tuszach do tatuażu i próbkach wytatuowanej skóry. Pochodził on z zanieczyszczeń w pigmentach, głównie tlenków żelaza, ale prawdopodobnie także ze zużycia igieł i innych indywidualnych czynników środowiskowych. Stężenia niklu w tuszach są bardzo zmienne, i warto podkreślić, że u większości osób nie powodują żadnych objawów.

Podsumowanie produktów, które mogą wywoływać objawy przy alergii na nikiel:

monety;
kolczyki i inna biżuteria;
zegarki i okulary;
klamry w paskach;
produkty do pielęgnacji takie jak obcinacze do paznokci, zalotki do rzęs, pęsety i maszynki do golenia;
okucia na meble;
żywność o wysokiej zawartości niklu taka jak kakao, nasiona roślin strączkowych, orzechy czy płatki owsiane;
naczynia i opakowania ze stali nierdzewnej;
telefony komórkowe, laptopy i inne sprzęty elektroniczne;
implanty medyczne;
klucze;
tatuaże.

Podsumowanie

Nikiel to wszechobecny metal obecny w środowisku, wielu produktach codziennego użytku i żywności. Jest najczęstszym alergenem kontaktowym, a nadwrażliwość na niego objawia się najczęściej jako kontaktowe zapalenie skóry. Może również powodować ogólnoustrojowe dolegliwości, takie jak problemy żołądkowo-jelitowe czy oddechowe – stan ten określany jest jako systemiczny zespół alergii na nikiel.

Diagnostyka opiera się na testach płatkowych oraz obserwacji objawów po kontakcie z przedmiotami zawierającymi nikiel. Po potwierdzeniu alergii, kluczowe jest unikać kontaktu z niklem, zarówno przez eliminację źródeł (biżuterii, klamerek, urządzeń medycznych), jak i przez wprowadzenie diety niskoniklowej. Wysokie ilości niklu występują głównie w kakao, czekoladzie, orzechach, roślinach strączkowych i niektórych produktach zbożowych. Należy również zadbać o higienę, odpowiednie nawilżenie skóry i unikać drapania zmian skórnych. W przypadku SNAS, oprócz stosowania diety, warto rozważyć probiotykoterapię, dopasowaną indywidualnie do pacjenta.

Nikiel może przenikać do żywności również z naczyń i opakowań stalowych. Dlatego osobom z alergią na nikiel zaleca się stosowanie ceramiki, melaminy lub metali szlachetnych, a także ograniczenie żywności z puszek.Szczególną ostrożność powinny zachować osoby z wieloma przekłuciami tj. z piercingiem, ponieważ zwiększa to ryzyko nadwrażliwości. Również implanty medyczne mogą zawierać nikiel i powodować objawy u osób wrażliwych.

Jeśli potrzebujesz indywidualnego wsparcia w walce z alergią na nikiel od naszych dietetyczek umów się na wizytę poprzez link → https://www.dietetyk.tv/wizyty

Bibliografia:

Moon J, Reeder M, Atwater AR. Contact allergy to nickel: still #1 after all these years. Cutis. 2021 Jan;107(1):12-15. doi: 10.12788/cutis.0156. PMID: 33651861.
Rishor-Olney CR, Gnugnoli DM. Nickel Allergy. 2023 Jul 22. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan–. PMID: 32491570.
Warshaw EM, Zhang AJ, DeKoven JG, Maibach HI, Belsito DV, Sasseville D, Fowler JF Jr, Fransway AF, Mathias T, Pratt MD, Marks JG Jr, Zug KA, Zirwas MJ, Taylor JS, DeLeo VA. Epidemiology of nickel sensitivity: Retrospective cross-sectional analysis of North American Contact Dermatitis Group data 1994-2014. J Am Acad Dermatol. 2019 Mar;80(3):701-713. doi: 10.1016/j.jaad.2018.09.058. Epub 2018 Oct 18. PMID: 30342160.
Guarneri F, Costa C, Cannavò SP, Catania S, Bua GD, Fenga C, Dugo G. Release of nickel and chromium in common foods during cooking in 18/10 (grade 316) stainless steel pots. Contact Dermatitis. 2017 Jan;76(1):40-48. doi: 10.1111/cod.12692. Epub 2016 Nov 1. PMID: 27804135.
Beatrice Battistini, Francesco Petrucci, Isabella De Angelis, Cristina Maria Failla, Beatrice Bocca. Quantitative analysis of metals and metal-based nano- and submicron-particles in tattoo inks. Chemosphere, Volume 245, 2020, 125667. ISSN 0045-6535. https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2019.125667
Kluger N. Nickel and tattoos: Where are we? Contact Dermatitis. 2021; 85: 136–140. https://doi.org/10.1111/cod.13869
Lu LK, Warshaw EM, Dunnick CA. Prevention of nickel allergy: the case for regulation? Dermatol Clin. 2009 Apr;27(2):155-61, vi-vii. doi: 10.1016/j.det.2008.11.003. PMID: 19254659.
Ahlström MG, Thyssen JP, Wennervaldt M, Menné T, Johansen JD. Nickel allergy and allergic contact dermatitis: A clinical review of immunology, epidemiology, exposure, and treatment. Contact Dermatitis. 2019; 81: 227–241. https://doi.org/10.1111/cod.13327
Lombardi, F.; Fiasca, F.; Minelli, M.; Maio, D.; Mattei, A.; Vergallo, I.; Cifone, M.G.; Cinque, B.; Minelli, M. The Effects of Low-Nickel Diet Combined with Oral Administration of Selected Probiotics on Patients with Systemic Nickel Allergy Syndrome (SNAS) and Gut Dysbiosis. Nutrients 2020, 12, 1040. https://doi.org/10.3390/nu1204104 0