Biegunka jest powszechnym problemem zdrowotnym, który definiuje się jako częste wypróżnienia o luźnej, papkowatej lub wodnistej konsystencji. O biegunce mówimy, gdy liczba wypróżnień przekracza trzy na dobę. Choć może być krótkotrwała i niegroźna, nieleczona może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, takich jak odwodnienie. W zależności od przyczyny, biegunka może przybierać różne formy, a odpowiednia dieta odgrywa kluczową rolę w leczeniu i łagodzeniu objawów. W tym artykule omówimy, jak powinna wyglądać dieta przy biegunce, jakie produkty spożywać, a jakich unikać, oraz jak suplementacja może wspierać leczenie.
Obejrzyj nasz FILM na ten temat:
Przyczyny biegunki: Różne typy i ich specyfika
Biegunka może być wynikiem wielu różnych czynników. Oto najczęstsze przyczyny:
Antybiotykoterapia: Antybiotyki, choć skuteczne w leczeniu infekcji bakteryjnych, mogą prowadzić do dysbiozy jelitowej, czyli zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej, co często skutkuje biegunką.
Zatrucie pokarmowe: Spożycie skażonej żywności lub zanieczyszczonej wody może wywołać ostrą biegunkę, znaną również jako biegunka podróżnych.
Radioterapia i chemioterapia: Pacjenci poddawani leczeniu onkologicznemu często cierpią na biegunkę jako skutek uboczny terapii.
Zakażenia bakteryjne i wirusowe: Clostridium difficile, Salmonella, E. coli, rotawirusy oraz norowirusy to tylko niektóre z patogenów, które mogą wywołać biegunkę.
Choroby jelit: Schorzenia takie jak zespół jelita drażliwego (IBS), choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) często prowadzą do przewlekłej biegunki.
Nietolerancje pokarmowe: Biegunka może być również wynikiem nietolerancji laktozy lub glutenu.
Stres i napięcie emocjonalne: Silne emocje oraz przewlekły stres mogą negatywnie wpływać na pracę jelit, powodując zaburzenia rytmu wypróżnień, w tym biegunkę.
Dieta przy biegunce związanej z zespołem jelita drażliwego (IBS)
Dieta jest kluczowym elementem terapii u osób cierpiących na zespół jelita drażliwego (IBS), zwłaszcza gdy dominującym objawem jest biegunka (IBS-D). W jednym z badań aż 84% chorych wskazało na związek pomiędzy spożywaną żywnością a nasileniem objawów jelitowych. Poniżej omówione są najważniejsze strategie dietetyczne, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów IBS-D.
Dieta low FODMAP
Dieta low FODMAP jest jedną z najczęściej stosowanych metod leczenia biegunki związanej z IBS. FODMAP to skrót od fermentujących oligo-, di-, monosacharydów i polioli, które są trudne do strawienia i mogą fermentować w jelicie grubym, powodując wzdęcia i biegunkę. Badania wykazały, że stosowanie diety low FODMAP może znacząco redukować objawy IBS, poprawiając jednocześnie jakość życia pacjentów.
Dieta bezglutenowa
Istnieje silna korelacja pomiędzy IBS-D a celiakią, co sprawia, że dieta bezglutenowa może być pomocna w łagodzeniu biegunki. Jednak zanim zdecydujemy się na wyeliminowanie glutenu z diety, warto wykonać badania w kierunku celiakii lub nietolerancji glutenu. Należy pamiętać, że dieta bezglutenowa jest restrykcyjna, a niepotrzebne wykluczanie glutenu może prowadzić do zmniejszenia jego tolerancji w przyszłości.
Dieta VLCD (very low carbohydrate diet)
Dieta o bardzo niskiej zawartości węglowodanów (VLCD) jest stosunkowo rzadko stosowana, ale może przynieść znaczne korzyści u pacjentów z IBS-D. Polega ona na ograniczeniu spożycia węglowodanów do około 20 gramów dziennie. Badania wykazały, że już po dwóch tygodniach stosowania tej diety, 77% pacjentów doświadczyło znaczącej poprawy stanu zdrowia, a po zakończeniu terapii poprawiła się również ich jakość życia.
Dieta biegunkowa - BRAT i inne zalecenia
W przypadku ostrej biegunki, zwłaszcza związanej z chemio- i radioterapią, często zaleca się stosowanie diety BRAT, która jest skrótem od angielskich słów banana, apple, rice, toast.
Dieta BRAT
Produkty zawarte w diecie BRAT, takie jak banany, mus jabłkowy, biały ryż i tosty pszenne, mają działanie zapierające i są łatwostrawne. Ich spożycie ma na celu zagęszczenie stolca i zmniejszenie częstotliwości wypróżnień. Dietę BRAT zazwyczaj stosuje się przez 24-48 godzin. W pierwszym dniu zaleca się przede wszystkim spożywanie płynów, takich jak woda, napoje elektrolitowe, słaba herbata czy sok jabłkowy. W drugim dniu wprowadza się lekkostrawne produkty niskotłuszczowe, a w trzecim dniu można powoli powrócić do normalnej diety lekkostrawnej.
Produkty zalecane
Poza produktami zawartymi w diecie BRAT, warto wzbogacić dietę o takie produkty jak awokado, dynię, melony, marchewki gotowane na parze, groszek, ziemniaki oraz kabaczek. Źródłem białka mogą być chude mięsa, takie jak kurczak lub indyk bez skóry, jajka, jogurt i kefir. Węglowodany powinny pochodzić głównie z białego pieczywa, białego ryżu, makaronu pszennego, owsianki czy krakersów.
Składniki odżywcze w diecie przy biegunce
Podczas biegunki organizm często traci ważne składniki odżywcze, dlatego dieta powinna być odpowiednio zbilansowana, aby zaspokoić zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne substancje.
Węglowodany i tłuszcze
Biegunka może prowadzić do zaburzeń wchłaniania węglowodanów i tłuszczu. W przypadku biegunek spowodowanych zakażeniem wirusowym często obserwuje się problemy z wchłanianiem węglowodanów, co może prowadzić do dalszego pogorszenia stanu zdrowia. Ponadto, po biegunce często dochodzi do zaburzeń wchłaniania tłuszczu, co może wpłynąć na ogólny stan odżywienia organizmu. Mimo to, zapotrzebowanie kaloryczne zazwyczaj nie wzrasta o więcej niż 10% w stosunku do normy.
Potas
Podczas biegunki dochodzi do znacznej utraty potasu, co może prowadzić do poważnych zaburzeń elektrolitowych. Dlatego warto wzbogacić dietę o produkty bogate w potas, takie jak banany, nektar z moreli lub brzoskwiń, ziemniaki, ryby, mięso oraz wodę kokosową.
Czego należy unikać podczas biegunki?
Podczas biegunki istnieje wiele produktów, które mogą nasilić objawy i pogorszyć stan zdrowia. Oto lista składników, których warto unikać:
Kofeina: Stymuluje układ pokarmowy, co może nasilić biegunkę.
Alkohol: Może działać drażniąco na błonę śluzową żołądka i jelit.
Tłuste produkty: Trudno strawne tłuszcze mogą nasilać objawy biegunki.
Produkty bogate w błonnik: Choć błonnik jest ważny dla zdrowia jelit, podczas biegunki jego nadmiar może pogorszyć stan pacjenta.
Produkty wysokoprzetworzone: Zawierają dużo soli, cukru i dodatków chemicznych, które mogą drażnić układ pokarmowy.
Ostre przyprawy: Mogą podrażniać błonę śluzową jelit.
Produkty mleczne z laktozą: Wiele osób cierpiących na biegunkę może mieć problem z trawieniem laktozy.
Suplementy wspomagające leczenie biegunki
W leczeniu biegunki pomocne mogą być również niektóre suplementy diety, które wspierają pracę jelit i pomagają w szybkim powrocie do zdrowia.
Babka płesznik
Babka płesznik jest naturalnym środkiem, który może pomóc w regulacji rytmu wypróżnień, dzięki zdolności do zagęszczania stolca.
Probiotyki
Probiotyki, zwłaszcza szczepy Lactobacillus rhamnosus GG i Saccharomyces boulardii, są zalecane w przypadku biegunki. Badania wykazują, że mogą one skrócić czas trwania biegunki o co najmniej jeden dzień.
Bael fruit (Kleiszcz smakowity)
Ekstrakt z owoców bael wykazuje działanie antybakteryjne wobec Salmonelli, a także cytotoksyczne wobec rotawirusów.
Częściowo zhydrolizowana guma guar
Częściowo zhydrolizowana guma guar jest kolejnym suplementem, który może pomóc w leczeniu biegunki. Już 5 g dziennie może poprawić konsystencję stolca, choć nie wpływa na częstotliwość wypróżnień.
Berberyna
Berberyna jest naturalnym alkaloidem, który wykazuje silne działanie przeciwbiegunkowe, szczególnie w przypadku biegunek spowodowanych zakażeniami bakteryjnymi, takimi jak E. coli czy cholera. Badania wykazały, że biegunka ustąpiła w ciągu 24 godzin u 42% chorych, którym podawano berberynę.
Samopoczucie psychiczne a biegunka
Zaburzenia rytmu wypróżnień, w tym biegunka, często towarzyszą osobom z depresją oraz tym, które są przewlekle narażone na stres. Zaburzenia te są związane z osią mikrobiota-mózg-jelito, która jest ściśle związana z funkcjonowaniem układu nerwowego. Badania wykazują, że przewlekła biegunka występuje u niemal 16% osób cierpiących na depresję, co wskazuje na silny związek między stanem psychicznym a zdrowiem jelit.
Podsumowanie
Biegunka to nie tylko nieprzyjemna dolegliwość, ale także problem zdrowotny, który wymaga odpowiedniego leczenia i diety. Stosowanie diety low FODMAP, BRAT czy diety bezglutenowej może przynieść ulgę osobom cierpiącym na przewlekłe biegunki. Warto również pamiętać o suplementach diety oraz unikaniu produktów, które mogą nasilić objawy. W przypadku przewlekłych problemów zawsze warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem, aby dobrać odpowiednią terapię i dietę.
Bibliografia:
Altomare, A.; Di Rosa, C.; Imperia, E.; Emerenziani, S.; Cicala, M.; Guarino, M.P.L. Diarrhea Predominant-Irritable Bowel Syndrome (IBS-D): Effects of Different Nutritional Patterns on Intestinal Dysbiosis and Symptoms. Nutrients 2021, 13, 1506. https://doi.org/10.3390/nu13051506
Emergency Management of Infectious Diseases Rachel L. Chin, Zlatan Coralic, Bradley W. Frazee. Cambridge University Press 2018
Foram Yadav, MS. Purvi Ramanuj, Dr. Pragnesh Patani. A Review On Benefits Of Bael Fruit In Diarrhea. Journal of Cardiovascular Disease Research ISSN: 0975-3583, 0976-2833 VOL 15, ISSUE 1, 2024
Laura Kelly, Huw Jenkins, Lisa Whyte. Pathophysiology of diarrhoea. Paediatrics and Child Health, Volume 28, Issue 11, 2018, Pages 520-526. ISSN 1751-7222. https://doi.org/10.1016/j.paed.2018.09.002.
Manjeshwar Shrinath Baliga, Harshith P. Bhat, Nandhini Joseph, Farhan Fazal,
Phytochemistry and medicinal uses of the bael fruit (Aegle marmelos Correa): A concise review. Food Research International. Volume 44, Issue 7. 2011. Pages 1768-1775. ISSN 0963-9969. https://doi.org/10.1016/j.foodres.2011.02.008.
National Research Council (US) Subcommittee on Nutrition and Diarrheal Diseases Control. Nutritional Management of Acute Diarrhea in Infants and Children. Washington (DC): National Academies Press (US); 1985. 1, NUTRITIONAL CONSEQUENCES OF ACUTE DIARRHEA. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK219100/
Yasukawa Z, Inoue R, Ozeki M, Okubo T, Takagi T, Honda A, Naito Y. Effect of Repeated Consumption of Partially Hydrolyzed Guar Gum on Fecal Characteristics and Gut Microbiota: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled, and Parallel-Group Clinical Trial. Nutrients. 2019 Sep 10;11(9):2170. doi: 10.3390/nu11092170. PMID: 31509971; PMCID: PMC6769658.
Asgari, Zahra; J. Selwyn, Beatrice; Vonville, Helena; L. DuPont, Herbert 2012. A Systematic Review of the Evidence for Use of Herbal Medicine for the Treatment of Acute Diarrhea. The Natural Products Journal, Volume 2, Number 1, 2012, pp. 1-8(8).
Sarah Ballou, Jesse Katon, Prashant Singh, Vikram Rangan, Ha Neul Lee, Courtney McMahon, Johanna Iturrino, Anthony Lembo, Judy Nee. Chronic Diarrhea and Constipation Are More Common in Depressed Individuals. Clinical Gastroenterology and Hepatology, Volume 17, Issue 13, 2019, Pages 2696-2703, ISSN 1542-3565. https://doi.org/10.1016/j.cgh.2019.03.046.
Commentaires